Góry zdobywano od zarania dziejów. Częstokroć ich zdobywanie było naturalną konsekwencją wypraw wojennych – wtedy też “łupem” całych oddziałów padały nawet wysoko położone przełęcze – np. podczas wyprawy Hannibala na Rzym w 218 roku p.n.e. jego armia najpewniej przechodziła m.in. przez Małą Przełęcz Św. Bernarda (2188 m n.p.m.). Początki turystyki górskiej rozumianej w obecnej formie – jako aktywności stricte rekreacyjnej są jednakże zdecydowanie późniejsze.
Pierwsze udokumentowane wejścia w Polsce
Spośród popularnych szczytów w Polsce najwcześniejsze wejście odnotowano w przypadku Śnieżki – w 1465 roku zdobył ten szczyt niewymieniony z imienia czeski mieszczanin z Benatek nad Jizerou. Źródła odnotowują również wejście grupy 12 mieszkańców Trutnowa 7 sierpnia 1577 roku. W podobnym okresie również rozpoczęła się eksploracja turystyczna Tatr, na którą wpłynęla gospodarka pasterska okolicznych mieszkańców. Wypas owiec pociągał za sobą budowę dróg i wydeptywanie ścieżek w wysokie partie gór, co przekładało się na znaczne ułatwianie dla ówczesnych turystów. Liczbę osób odwiedzających Tatry na przełomie XVI i XVII wieku w celach turystycznych szacuje się na około 100 osób rocznie. Polskie kroniki odnotowują pierwszą turystyczną wyprawę w roku 1563 – wyjście Beaty Łaskiej nad Zielony Staw Kieżmarski. Z kolei pierwsze udokumentowane wejście turystyczne na wybitny szczyt w Tatrach przypisywane jest Dawidowi Frolichowi, który w 1615 roku udał się na wyprawę w trakcie której zdobył Kieżmarski Szczyt (słowacka część Tatr Wysokich, 2558 m n.p.m.). Na udokumentowane wejścia na szczyty tatrzańskie w ich polskiej części przyszło jeszcze długo poczekać: aż do przełomu XVIII i XIX wieku badacze tatrzańscy zdobywali szczyty od południowej, łatwiejszej do pokonania strony. Kroniki odnotowują nieudaną próbę wejścia na Świnicę w 1805 roku przez Stanisława Staszica, a sam szczyt zdobyto dopiero ponad 60 lat później. Pierwszym udokumentowanym zdobywcą leżącego w obecnych granicach Polski wybitnego szczytu Tatrzańskiego był najprawdopodobniej szwedzki przyrodnik Göran Wahlenberg, który w 1813 stanął na szczycie Jarząbczego Wierchu (2137 m n.p.m.).
W innych górach Polski przełom XVIII i XIX wieku to również okres zwiększonego “ruchu turystycznego”, a raczej czegoś, co moglibyśmy nazwać ruchem “turystyczno-naukowym”. W 1782 roku na szczycie Babiej Góry stanął Jowin Bończa-Bystrzycki – nadworny astronom Stanisława Augusta Poniatowskiego, a w 1830 roku na szczycie Trzech Koron (Pieniny) stanęli K. Prek i P. Wojnarowski.
Pierwsze szlaki turystyczne
Początkowo turystyka górska była podejmowana przede wszystkim z wynajętymi przewodnikami – tyczy się to zarówno Tatr, wyższych szczytów Beskidzkich jak i Sudeckich. Pierwszym oznakowaniem, z którego korzystano podczas wypraw górskich były tyczki – wbijane co kilkadziesiąt metrów ułatwiały odnajdywanie dróg do chat pasterskich. Dopiero pod koniec XIX wieku wprowadzono stosowane do dnia dzisiejszego znakowanie szlaków farbą oraz drogowskazami. Pierwszym szlakiem tego typu na historycznych ziemiach polskich był wyznaczony w 1880 roku szlak Krasny Łuh – Howerla (obecnie Ukraina). W 1887 roku oznakowano pierwszy szlak w Tatrach (z Zakopanego przez Polanę Waksmundzką do Morskiego Oka), a niewiele później – w 1893 roku – pierwsze szlaki na terenie Beskidów Zachodnich – zaczęła wytyczać organizacja Beskidenverein. Na terenie Sudetów istniał szereg organizacji turystycznych, które rozpoczęły znakowanie szlaków w 1880 roku.
Spośród popularnych obecnie szlaków warto wspomnieć daty wytyczenia Orlej Perci (1906 rok) oraz Perci Akademików (1925 rok) które po dzień dzisiejszy stanowią wyzwanie dla wielu turystów.
Rozwój schronisk górskich
Najstarsze wzmianki o budynkach pełniących funkcję, którą obecnie przypisalibyśmy schorniskom na ziemiach Polskich pochodzą z XVII wieku. Około 1670 roku stała już chata nad Małym Stawek w Karkonoszach, a niewiele później wybudowano chatę, która w dalszych latach została przebudowana na gospodę na przełęczy Okraj.
Pierwsze schroniska pojawiły się w polskich górach na początku XVIII wieku. W 1827 roku Edward Homalecs wybudował nad Morskim Okiem pierwsze schronisko, które służyło turystom tatrzańskim do pożaru w 1865 roku. Spośród istniejących, użytkowanych do dzisiejszego dnia schronisk należy wspomnieć o:
- Schronisku PTTK Na Hali Szrenickiej – którego historia sięga 1786 roku, kiedy to w miejscu obecnego schroniska wybudowano budę pasterską, później przekształconą w gospodę, a następnie wielokrotnie rozbudowywane schronisko. Przed drugą wojną światową schronisko miało standard luksusowego hotelu górskiego.
- Schronisku na Śnieżniku – wybudowanym w 1871 roku, a rozbudowanym do obecnej formy w latach 80-tych XX wieku
- Schronisku na Szyndzielni – pierwszym murowanym schronisku górskim w Beskidach, pochodzącym z 1897 roku, które obecną formę uzyskało w latach 50-tych XX wieku.
Złotym okresem rozwoju schronisk w górach były lata międzywojenne. Wtedy też powstała znaczna część z istniejących obecnie schronisk, oraz wytyczono znaczną część obecnych szlaków turystycznych.
